Passend onderwijs als 'kruipend concept'

Ruim twintig jaar later heeft passend onderwijs, zeker voor leraren en schoolleiders, een veel ruimere betekenis gekregen. Dat heeft te maken met andere maatschappelijke ontwikkelingen.

Tegenwoordig staat in bijna alle schoolgidsen en op alle websites van scholen dat ‘de leerling centraal’ staat. De belofte is er een van maatwerk, onderwijs-op-maat, gepersonaliseerd onderwijs en optimale persoonlijke ontwikkeling. Een onderwijsinstelling die hardop zou zeggen dat de student zich maar moet schikken naar de groep of het schoolregime, zou waarschijnlijk niet bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap maar bij het ministerie van Justitie en Veiligheid aan moeten kloppen. Het tekent hoezeer we gespitst zijn geraakt op individuele verschillen tussen mensen. En zoals dat gaat: hoe beter je kijkt, hoe meer je ziet. Dus zien we tegenwoordig bij leerlingen add, adhd, angststoornissen, asperger, ass, cd, dcd, dyslexie, dyscalculie, dysfasie, disorthografie, fas, mcdd, odd. Nog los van leer- en gedragsproblemen, fysieke beperkingen en sociaal-emotionele behoeften. Dit hele alfabet aan problemen en stoornissen suggereert dat perfect zijn en maximaal presteren het nieuwe normaal is. Of zoals Paul Verhaeghe het zegt: “Wie geen succes heeft zal ziek zijn.”

Een van de doelen van passend onderwijs is om al die labels af te schaffen. Maar daarmee zijn de verwachtingen om voor al die bijzonderheden aandacht te hebben niet verdwenen. Eerder het tegendeel: omdat niemand perfect is, komt iedereen in beeld. De term passend onderwijs dijt verticaal uit: het kan op alle leerlingen slaan.

De term dijt ook horizontaal uit: kwesties die strikt genomen niet met passend onderwijs te maken hebben worden er toch onder geschaard. Bijvoorbeeld de aansluiting met jeugdhulp. Bijna gelijktijdig met passend onderwijs is een ingrijpende decentralisatie doorgevoerd. Met de Jeugdwet, de Participatiewet en de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning zijn gemeenten verantwoordelijk voor het hele sociale domein. Die decentralisatie is, net als passend onderwijs, gebaseerd op de idee dat de beste oplossingen op lokaal niveau gevonden worden. Gemeenten hebben daarom ruimte nodig om hun eigen oplossingen te vinden. Helemaal in de geest van de nieuwe wet, doet de ene gemeente dat anders dan de andere. De aansluiting tussen onderwijs en jeugdhulp moest er beter van worden. In sommige regio’s en wijken gaat dat goed, in andere regio’s zijn er grote en urgente problemen. Voor het beleid horen de strubbelingen met de invoering van de Jeugdwet bij een ander ministerie dan passend onderwijs. Leraren en schoolleiders hebben daar – volkomen terecht – weinig boodschap aan. Zij ervaren nu de consequenties en die kruipen passend onderwijs in. Nog even, en alles wat niet goed gaat – lerarentekort, werkdruk – komt door passend onderwijs.

Een risico van een kruipend concept is dat de groep met de grootste behoefte aan hulp buiten beeld raakt. Als iedereen zich meldt, wordt het moeilijker om de zwaarste gevallen te identificeren en is er ook minder geld om hen adequaat te helpen. Bij passend onderwijs ontstaat dat risico. Als passend onderwijs over alles en iedereen gaat, wordt het moeilijker om de ‘echte zorgleerlingen’ te identificeren en is er de facto minder geld voor adequate ondersteuning.

De minister vindt dat de term passend onderwijs te hoge verwachtingen wekt en wil daarover met betrokkenen in gesprek. Het wordt nog een hele toer om de term passend onderwijs weer terug in het hok te krijgen.